De Gouden Eeuw

Documentaire-serie ‘De Gouden Eeuw’, waarin in 13 afleveringen van 40 minuten de zeventiende eeuw, de bloeitijd van de Nederlandse Republiek, wordt geportretteerd. Roel van Dalen regisseerde aflevering 1, 3, 4 & 13. De serie wordt gepresenteerd door Hans Goedkoop (Andere Tijden).

De serie is online te bekijken op:
http://goudeneeuw.ntr.nl/krant/afleveringen/#/overzicht/

De Gouden Eeuw is het verhaal van een wereldwonder. Toen de eeuw begon was Nederland een ratjetoe aan gewesten die in opstand kwamen tegen hun Spaanse landsheer Philips II. Een gemeenschappelijke taal of godsdienst of regering hadden ze niet, internationaal prestige evenmin. Toch gaven zij binnen een paar decennia de toon aan in de wereld. Met een oorlogsvloot die vrees inboezemde. Met handelsposten van Indonesië en Japan tot Noord-Amerika en Brazilië. Met de ontdekking van talloze wonderen der natuur, baanbrekende ideeën in de filosofie en schilderkunst die drie, vier eeuwen later nog steeds schittert.
In haar studie Day of Empire geeft de Amerikaanse Amy Chua aan hoe hoog we die ontwikkelingen mogen schatten. Zij ziet in de wereldgeschiedenis tien ‘hypermachten’ optreden, wereldrijken die op elk gebied van het bestaan domineren, en het zeventiende-eeuwse Nederland is er een van. Ook andere onderzoekers wijzen graag op het uitzonderlijke van de Gouden Eeuw. Voor de een ligt daar het begin van de Verlichting van de achttiende eeuw. Voor anderen het begin van een modern besef van tolerantie. Of van volkssoevereiniteit. Van de moderne beurshandel. Of van de multiculturele samenleving. Maar boven alles ligt er het begin van Nederland zelf. Want in de loop van die eeuw veranderde het ratjetoe aan gewesten in een Republiek der Zeven Provinciën, die een staatkundige eenheid vormde en trots wist te wekken bij de burgers. Zij begonnen zich enigszins als inwoners van de Nederlanden te beschouwen. Nederlanders. Geen wonder dat in de discussies van de laatste jaren over onze nationale identiteit voortdurend op de Gouden Eeuw wordt teruggekeken. Premier Balkenende ging ons daarin voor met zijn aanbeveling van de ‘VOC-mentaliteit’ in de Tweede Kamer, de zeventiende eeuw als lichtend voorbeeld voor het Nederland van nu.
Maar wat weet het Nederland van nu nog van die eeuw? De serie ‘De Gouden Eeuw’ wil een frisse blik werpen op een tijd die voor een groot publiek nog steeds een grote naam heeft, maar toch grotendeels vergeten is. Wat is er toen tot stand gebracht dat voor ons land nog steeds betekenis heeft en dus bijdraagt aan die veelbesproken nationale identiteit? Als Nederland toen op z’n best was, zoals ons op school van oudsher wordt geleerd, laten we het ons dan eens voorstellen: hoe ziet Nederland op z’n best er uit?

De serie De Gouden Eeuw heeft de ambitie aan de zeventiende eeuw vragen te stellen die voor onze wereld nog steeds relevant zijn. Ook in die tijd kende de Nederlandse samenleving een sterke dynamiek, ten koste van het oude en vertrouwde. Globalisering, verstedelijking, immigratie, tolerantie, fundamentalisme, populisme, consumentisme, financiële crises, beurs- en mediahypes, tot citymarketing en kenniseconomie aan toe – al die verschijnselen doken toen voor het eerst acuut op. Hoe werd ermee omgegaan en hoe doen we dat nu? Zijn er gebruiken, normen en waarden die de eeuwen hebben overleefd? Wat is er juist veranderd? Wat zegt dat over de zeventiende eeuw en wat over de onze? De Gouden Eeuw houdt onze tijd daarmee een spiegel voor. Langs de weg van het verleden zoeken we een blik op debatten van de laatste jaren en stellen ook voor onze tijd de hamvraag van de zeventiende eeuw. In Nederland een samenleving inrichten, hoe doe je dat? We benaderen de geschiedenis daarmee nadrukkelijk niet nostalgisch of verheerlijkend. Het gaat ons er niet om de nationale trots te sterken, of juist te ontkrachten. Het gaat ons om een open blik op toen en nu en het verband daartussen -vleiend of niet. We houden het dan ook niet bij de geijkte typeringen van Nederland, de Nederlander en het typische Nederlandse. We willen terug naar de historische werkelijkheid waar die typeringen uit konden opbloeien en nemen ons voor ruime aandacht te besteden aan kanten van de Gouden Eeuw die voor een groot publiek juist onbekend zijn. Zo laten we zien dat de befaamde handel van de VOC, zo vaak genoemd wanneer het gaat over het Nederland van de Gouden Eeuw, lang niet zo omvangrijk was als die op de Oostzee. Of dat de Opstand tegen Spanje, oorsprong van ons nationale zelfbesef, ook een burgeroorlog was tussen facties in de Nederlanden. Eveneens doorbreken we bestaande beelden door de invloed van het toeval op ontwikkelingen te laten zien. Denk aan de welvaart van de Gouden Eeuw, die een sprong maakte met de ongeplande komst van rijke Antwerpenaren naar de Republiek na 1585. Wat zou er van een Gouden Eeuw gekomen zijn als zij hun stad toen niet hadden verlaten? Naast de onvergankelijke hoogtepunten van de tijd willen we het daagse leven in het licht zetten. Vriendschap, liefde, handel, voedsel, ziekte, dood, geloof, en alles wat daarin veranderde. Hoe is het leven in een tijd die zich zo stormachtig ontwikkelt? Zo laten we een dynamiek zien die ook minder roemrijke kanten had. De sociale mobiliteit, die sommigen tot rijkdom bracht maar anderen tot armoede. De toestroom uit vreemde landen, die tot overvolle steden leidde. De spanningen onder de bevolking, van geloofsstrijd tot criminaliteit. Problemen die ook onze tijd kent, keerzijden van de dynamiek van een moderne samenleving. Hoe ging het land daar toen mee om? Dat vertelt deze 13-delige serie!
(Tekst: Hans Goedkoop)

• Colofon:
  presentatie
  Hans Goedkoop
  
  regie
  Matthijs Cats
  Roel van Dalen
  Gerda Jansen Hendriks
  Suzanne Raes
  
  research
  Hasan Evrengün
  Suzanne Hendriks
  Elies Kousemaker (afl 9 en 11)
  
  camera
  Mark Bakker
  Jackó van 't Hof
  Thomas Kist
  Deen van der Zaken
  
  geluid
  Bert van den Dungen
  Kees de Groot
  Benny Jansen
  Charles Kersten
  Erik Langhout
  Rik Meier
  Mike van der Sluijs
  Jac Vleeshouwers
  
  editor
  Elja de Lange NCE
  Bart van den Broek NCE
  Gerard Cevaal
  Geert Kistemaker
  Obbe Verwer
  
  online
  Filmdoc
  
  geluidsnabewerking
  Hugo Dijkstal
  
  muziek
  Ruud Houweling
  kleurcorrectie
  Filmmore
  
  design & animaties
  PlusOne
  
  wetenschappelijk adviseur
  Maarten Prak
  
  productie
  Ellen Heemskerk
  
  productieleiding
  Stephanie de Beer
  
  eindredactie
  Marja Ros