De Kinderen van De Hondsberg (1998)

In de documentaire-serie ‘De Kinderen van De Hondsberg’ wordt in vijf delen een aantal kinderen van het instituut ‘De Hondsberg’ geportretteerd. ‘De Hondsberg’ is een centrum voor verstandelijk gehandicapte kinderen, die naast hun veelal aangeboren handicap in hun vroege jeugd zware trauma’s hebben opgelopen.
De serie ging in première op het 18de Nederlands Film Festival, dat van 23 september tot 2 oktober 1998 in Utrecht werd gehouden (www.filmfestival.nl/publiek/films/de-kinderen-van-de-hondsberg-terrence).
De televisie-uitzendingen van ‘De Kinderen van De Hondsberg’ vonden plaats op 5, 12, 19, 26 oktober & 2 november 1998.
Deze serie werd genomineerd voor het Gouden Beeld 1999. De muziek van ‘De Kinderen van De Hondsberg’ is als soundtrack onder de titel ‘On Children’ op cd uitgebracht.

Een impressie van Roel van Dalen: Om elf uur begint het zwemuurtje. In de kleedkamer, direct naast het binnenbad, trekt de achtjarige Michael langzaam zijn schoenen uit. Michael is een grappig, ondeugend ogend Surinaams jongetje met een onafscheidelijke Chicago Bulls-pet op zijn hoofd. Hij is niet wat je noemt een prater, alhoewel hij soms wel ineens heel druk, heel aanwezig en zelfs totaal onhandelbaar kan zijn. Maar in de kleedkamer van het zwembad is hij stil en maakt zwijgend aanstalten om zich te gaan omkleden. Haalt een zwembroek uit z’n badtas, trekt z’n hoge sportschoenen uit. Zijn spijkerbroek wordt aan een haak gehangen, waarna hij z’n trui er overheen gooit en de armen kruist om zijn t-shirt uit te trekken. En dan, als hij z’n zwembroek al aan heeft en ik wat beter naar hem kijk, schrik ik enorm van alle littekens op zijn borst en armen. Dikke witte punten op een mooie, donkerbruine huid. Van die littekens die diep in de huid zijn gegraveerd en nooit meer weggaan… Michael merkt niets van mijn aandacht, loopt rustig de kleedkamer uit en een ogenblik later hoor ik een harde plons.

Die littekens, zo zou ik later vernemen, zijn afkomstig van sigarettenpeuken. Sigarettenpeuken die zijn moeder op het lichaam van haar zoontje heeft uitgedrukt. Het moeten er zeker honderd zijn. Die moeder is al tijden geleden uit de ouderlijke macht ontzet, maar heel soms komt ze naar De Hondsberg om Michael op te zoeken. Vroeger mocht Michael nog wel eens een weekendje met haar mee naar huis, maar dat hield abrupt op nadat er nieuwe wondjes op zijn borst werden gevonden. Toch kijkt Michael al ver voordat de bezoekdag aanbreekt vol verwachting uit naar de komst van zijn moeder. Kinderen zijn immers loyaal tot in het oneindige. Want hoeveel moet er wel niet gebeuren voordat een kind zijn ouders van hun voetstuk stoot…? Toch gebeurt het niet zelden dat de moeder van Michael op de ochtend van het voorgenomen bezoek afbelt omdat ze geen tijd heeft.

Na het zwemmen, terug in het gebouw waar Michael met andere kinderen woont, rinkelt een telefoon. Iemand neemt op, luistert en zegt iets korts. De overige aanwezige groepsleidsters kijken elkaar aan, ze weten precies wat er aan de hand is. Nadat ze de telefoon heeft neergelegd, loopt de groepleidster naar Michael, die op de bank, iets verderop, een boekje inkijkt. Er volgt een gesprekje, Michael knikt met een korte hoofdbeweging en kijkt dan voor zich uit. De groepleidster knijpt in z’n schouder en gaat zwijgend naast hem zitten. Een lange stilte. Maar dan, na een paar minuten, staat Michael plotseling op. Een ideetje! Ondanks dat iedereen ongetwijfeld al plannen heeft voor deze vrije woensdagmiddag gaat-ie toch even kijken of zijn grote vriend Wesley, die verderop in een ander gebouw woont, misschien zin heeft om met hem te gaan spelen. Als-ie nog maar geen afspraken met anderen heeft gemaakt…

Later in de middag zie ik Michael van een afstand over het terrein van het landgoed lopen en ik weet eigenlijk niet of hij Wesley nog heeft getroffen. De volgende ochtend zie ik ze wel samen praten, maar dan is er iets aan de hand. Naast Wesley staan twee grote tassen en een volle vuilniszak. Terwijl de twee jongetjes drukke gebaren maken zet een groepsleider de tassen en de zak in een auto. Wesley gaat De Hondsberg verlaten, dat is wel duidelijk. Terug naar zijn ouders, een pleeggezin of naar een andere bestemming, wie zal het zeggen? Als de auto zich in beweging zet, knispert het grind onder de draaiende wielen. Michael zwaait lang naar de wegrijdende auto en gaat er nog mee door nadat de auto al uit het zicht is verdwenen en het landgoed heeft verlaten.

“Wij zijn een soort vuilnisbak”, zegt directeur Frans de Boer over zijn instituut De Hondsberg. “Als je omhoog zit en het hele hulpverleningscircuit hebt doorlopen, als niéts heeft geholpen en je met een verstandelijk gehandicapt kind nergens meer terecht kunt, dan is er altijd nog De Hondsberg! Kortom, als de nood maar hoog genoeg is en overal elders een ‘nee’ is verkocht, dan weten verwijzers als bijvoorbeeld de zwakzinnigenzorg, de kinderbescherming, Blijf van mijn Lijf en de RIAGG ons heel goed te vinden.”

In de Brabantse bossen staat het landgoed De Hondsberg. Dit is een instituut, waar observatie en specialistische hulpverlening wordt geboden aan kinderen met een achterstand of een stoornis in de ontwikkeling. Vaak zijn dit kinderen (tussen de twee en zeventien jaar) met een verstandelijke handicap die een lange en moeizame weg achter de rug hebben. Ze zijn – al of niet met hun ouders – langdurig begeleid door de sociaal-pedagogische dienst, de huisarts, de specialist, de psychiater of andere deskundigen. Sommigen zijn in de hulpverlening jarenlang van het kastje naar de muur gestuurd en uiteindelijk in De Hondsberg beland om daar uit te laten zoeken wat hen werkelijk mankeert, of het te behandelen is en wat er verder met deze kinderen moet gebeuren.

Het clichébeeld van verstandelijk gehandicapt ofwel zwakzinnig is dat van mongooltjes, de meest duidelijke uiterlijke vorm, terwijl eigenlijk het intelligentieniveau en de sociale vaardigheden die iemand heeft ontwikkeld maakt of hij al dan niet verstandelijk gehandicapt is. Bij de kinderen die in De Hondsberg wonen zie je in het begin soms nauwelijks dat ze verstandelijk gehandicapt zijn, maar na een meer nauwkeurige bestudering valt het steeds meer op dat er wel degelijk iets aan de hand is.

In De Hondsberg wonen kinderen met zeer complexe problemen. Enerzijds verstandelijke, anderzijds ook ernstige psychische en gedragsproblemen als pyromanie en destructief, agressief, opstandig gedrag. Niet zelden communiceren de kinderen slecht, praten niet en functioneren moeilijk binnen een groep. Ze zijn vaak achter in hun ontwikkeling, sommigen zijn extreem angstig, teruggetrokken, gesloten of autistisch, of willen niet alleen gelaten worden.

Veel kinderen in De Hondsberg hebben een voorgeschiedenis waar je werkelijk koud van wordt: mishandeling, incest, allochtonenproblemen, aanraking met justitie, sociaal zwakkere en drugsmilieus, vluchtelingentrauma’s, psychiatrische en zwakzinnigenzorggeschiedenis van de ouders, noem maar op… De problemen zijn buitengewoon divers, alhoewel er in bijna alle gevallen geen sprake is van een complete gezinssituatie.

De kracht van de documentaire-serie schuilt misschien in het verlopen van de tijd. Bij de kinderen zijn we getuige van hun vorderingen, maar ook van het gevecht tegen zichzelf, hun handicap, hun verleden. Bij de medewerkers van De Hondsberg leef je als kijker mee met hun medische of pedagogische succesjes, frustraties, teleurstellingen.

We zien enkele kinderen na afloop van hun behandeling weer vertrekken, in het beste geval terug naar huis, maar meestal naar een andere bestemming die op dat moment voor hem of haar het beste is. Sommige kinderen die we in de serie tegenkomen vergaat het slecht, anderen relatief goed. In ieder geval geeft de serie een indringend beeld van een andere, totaal geïsoleerde wereld, waar alleen die mensen die er mee te maken hebben (gehad) een idee van hebben, zoals ouders, overige familie, verzorgers en personeel van het instituut.

Deze documentaire-serie laat zien wat er mis kan gaan tussen generaties. Zij laat zien wat er gebeurt wanneer ouders ontspoord raken en voor hun kinderen geen verantwoordelijkheid meer voelen of dat niet meer kunnen opbrengen. En overal, in alle tijden, door alle generaties heen, zullen kinderen buiten de boot blijven vallen en beschadigd raken. Iedere generatie heeft dan ook de collectieve verantwoordelijkheid om deze kinderen op te vangen. De serie laat bovendien zien welk een liefdevolle moeite er in dit geval wordt getroost om deze kinderen weer ‘op de rails’ te krijgen.

Het is volgens mij ook een collectieve verantwoordelijkheid – domweg omdat wij in een maatschappij leven die zulke kinderen voortbrengt – om er altijd maar weer de aandacht op te blijven vestigen. In die zin kan dit programma ook een signalerende functie hebben. Of misschien is deze documentaire-serie slechts een portret van de onvermijdelijkheid van het leven en vertelt het alleen wat er nog kan worden gedaan om de soms onherstelbare schade te beperken. Wie zal het zeggen?

Maar wanneer het lukt, wanneer we het leven in De Hondsberg als het ware kunnen betrappen, dan kan het een hartverscheurende documentaire worden. Hoe ontroerend is het niet om naar deze kinderen te kijken? Naar hun kleine overwinningen, naar hun geestkracht, hun humor en hun verdriet? Aan de andere kant zal er geen kijker te vinden zijn die het gemakkelijk vindt om met kinderleed geconfronteerd te worden. Want wie kent iemand die stoïcijns koud blijft bij de aanblik van een jongetje met littekens van sigarettenpeuken op zijn borstkas? Ik in ieder geval niet.

Inhoud van de vijf afleveringen van ‘De Kinderen van De Hondsberg’

Aflevering 1: Terrence & Carola

Terrence woont al meer dan een jaar in De Hondsberg. Naast zijn aangeboren verstandelijke handicap heeft hij als klein kind ernstige trauma’s opgelopen, waarmee hij nog altijd worstelt. Eigenlijk wil Terrence het liefst zo snel mogelijk verhuizen naar een ander instituut, want hij vindt het hier een beetje saai worden. Maar dan krijgt hij verkering! Over de verwerking van het verleden en dromen van een mooie toekomst…

Aflevering 2: Céline & Michael

Céline komt uit Chili en is als baby geadopteerd door haar huidige ouders, die pas jaren later ondekten wat er werkelijk met haar aan de hand is. Zo blijkt Céline niet in staat om liefde en affectie te ontvangen, waardoor iedere toenadering voor het meisje een bedreiging vormt. Haar ouders proberen met alle macht om het kontakt te onderhouden, om liefde te geven en Céline in de toekomst weer thuis te laten wonen, maar het lijkt een verloren strijd. Michael leeft in dezelfde woning als Céline. Hij is al wat ouder en steeds meer bezig om straks, na de behandeling in De Hondsberg, op zichzelf te gaan wonen, alleen en zonder begeleiding! Over de wanhoop van ouders en de onmogelijkheid om ooit nog thuis te komen…

Aflevering 3: Boyce

Vanaf het eerste moment dat Boyce in woning nr. 10 komt wonen, gaat alles mis. Het jongetje is door zijn moeizame verleden zo verhard dat hij voor niets en niemand meer te bereiken is. Hij terroriseert de hele afdeling en alle kinderen zijn bang voor hem. De groepsleidsters zitten met de handen in het haar, want ze hebben geen machtsmiddelen om Boyce af te stoppen. Een crisis dient zich aan. Over een ongewilde verharding en de onmacht van de hulpverlening…

Aflevering 4: Niels

De ouders van Niels worden in De Hondsberg geconfronteerd met de ware omvang van de verstandelijke handicap van hun zoontje. Ze lijken het nauwelijks te kunnen bevatten, want op het eerste gezicht is er toch eigenlijk niets bijzonders aan Niels te zien? Als het jongetje ook nog met een hartverscheurende heimwee te kampen krijgt, waardoor de behandeling dreigt vast te lopen, moet er iets gebeuren. Over de pijn van heimwee en een verstandelijke handicap, die nooit is te accepteren…

Aflevering 5: Joey & Stephanie

Joey en Stephanie zijn broer en zus en wonen allebei in De Hondsberg. Aangezien de moeder van Joey niet in staat is om hem op te voeden vertrekt het jongetje na de behandeling naar een pleeggezin. Enkele maanden later is Stephanie aan de beurt en de vraag rijst waar het meisje naar toe moet. De pleegmoeder van Joey lonkt op de achtergrond, maar de hulpverleners in De Hondsberg twijfelen of Stephanie niet toch terug moet naar eigen moeder. Over een Salomonsoordeel en de bestemming van een onvermijdelijk lot…

Dit maakt voor mij heel wat los,
ik weet nog toen ik verhuizde dat niels ook gelijk mijn kamer in nam.
mijn moeder die me kwam halen. en ik voorgoed weg ging van de hondsberg.
ik heb er zelf 1,5 jaar gewoon in de periode tussen 90 en 98..
ook roel van dalen heeft mij toen in die periode nog gefilmt toen ik er vertrok.
en nog steeds, veel herinneringen komen er nog van boven als ik er aan terug denk.
de tijd van terrence, de tijd van stephanie, de tijd van niels..
vergeten doe ik het nooit!

Pascal Zwaan

• Colofon:
  regie & samenstelling
  ROEL VAN DALEN
  
  camera
  MARK BAKKER
  
  geluid
  PEPIJN ABEN
  KEES DE GROOT
  JORIS VAN BALLEGOYEN
  
  montage
  ELJA DE LANGE
  
  muziek
  ASTRID SERIESE
  MARTIJN VAN AGT
  
  geluidsnabewerking
  HUGO DIJKSTAL
  
  muziekopname & -mixage
  ATTIE BAUW
  
  postproductie-begeleiding
  JOKE TREFFERS
  
  producer
  SANNE VAN NIEUWENHUIZEN
  
  uitvoerend producent
  PATRICK ROUBROEKS
  
  producenten
  PIET ERKELENS
  HARRY DE WINTER
  
  Met bijzondere dank aan
  de kinderen en het personeel
  van 'De Hondsberg'
  
  'De Kinderen van De Hondsberg' is een productie van IDtv Cultuur in opdracht van NCRV-televisie.